Cuộc khủng bố hôm qua ở Ankara và một số sự kiện chính trị ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Hôm qua 10/10/2015, một cuộc mít-tinh đòi hoà bình ở Ankara, thủ đô của Thỗ Nhĩ Kỳ, đã bị khủng bố bằng hai quả bom tự sát khiến 95 người thiệt mạng và hơn 245 người bị thương. Đây là một cuộc khủng bố lớn nhất từ trước đến nay ở Thổ Nhĩ Kỳ. Hai quả bom tự sát đã nổ ngay gần nhà ga trung ương của Ankara, ngay khi đoàn mít-tinh chuẩn bị tuần hành. Đây là một cuộc mít-tinh do các công đoàn và một số tổ chức phi chính phủ tổ chức, có sự tham gia của nhiều đảng phái chính trị đối lập với chính phủ hiện nay ở Thổ Nhĩ Kỳ (đọc là: đối lập với đảng của đương kim Tổng thống Thổ Recep Tayyip Erdoğan). Phần lớn những người tham gia mít-tinh là người gốc Kurd (Curdi) và ủng hộ hoặc cảm tình viên với đảng HDP (Halkların Demokratik Partisi – Đảng Dân Chủ Nhân Dân), một đảng chính trị cánh tả của người gốc Kurd, và là đảng đả giành chiến thắng chính trị lịch sử trong kỳ bầu cử Quốc hội Thổ hồi tháng 6 vừa qua và trở thành đảng đứng hàng thứ ba trong Quốc hội. 

 Bom tự sát nổ ngay phía sau lưng của hàng người đang mít-tinh

Ngay vào buổi chiều hôm qua, hàng vạn người đã xuống đường biểu tình ở Ankara và Istanbul để ủng hộ những nạn nhân của cuộc mít-tinh sáng hôm đó.

Có một vài sự kiện chính trị vây quanh vụ khủng bố nói trên:

1)     Ai là thủ phạm của cuộc khủng bố ?

Đây là câu hỏi lớn và cho bây giờ cũng chưa có một câu trả lời cụ thể. Chỉ biết là sau khi khủng bố nổ ra, đến nay vẫn chưa có một lực lượng hay đảng phái nào tuyên bố “cha đẻ” của cuộc đánh bom. “Bù lại” đang có rất nhiều giả thuyết và các phe phái trên chính trường Thổ Nhĩ Kỳ đang tố cáo lẫn nhau. Theo lời của Ahmet Davutoğl, Thủ tướng của chính phủ Thổ và là lãnh đạo của đảng AKP, (Adalet ve Kalkınma Partisi – Đảng vì Công Lý và Phát triển do Recep Tayyip Erdoğan sáng lập), đảng có đa số (nhưng không tuyệt đối để tự lập chính phủ), thì “rất có thể” thủ phạm của cuộc khủng bố là những thành phần nằm trong tổ chức PKK (Partîya Karkerén Kurdîstan – Đảng Lao Động Kurd), một đảng chính trị vũ trang đấu tranh đòi độc lập cho sắc tộc thiểu số Kurd ở Thổ, hoặc dính dáng đến các lực lượng của Nhà Nước Hồi Giáo ISIS, hoặc là của các tổ chức khủng bố cực tả. Nhưng phía lãnh đạo đảng HDP và những phong trào ủng hộ Kurd thì ngược lại lên án thủ phạm chính là “nhà nước chìm” (deep state), một từ vựng ở Thổ để ám chỉ các nhóm cực đoan của các tổ chức tình báo thường hợp tác chung với các lực lượng dân tộc cực đoan hữu khuynh và các nhóm Hồi giáo thánh chiến như ISIS. Đến nay chưa biết rõ ai là thủ phạm, và vì không có ai tuyên bố chính thức “cha đẻ” của cuộc đánh bom (và cũng rất có thể là sẽ không có ai đứng lên tuyên bố cả). Trong khi đó, dưới áp lực của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ, mọi thông tin về chuyện đánh bom bị kiểm soát nghiêm ngặt, các mạng lưới xã hội trên Internet cũng bị “tường lửa”.

Sau khi bom nổ ...

2)     Chiến tranh với Kurd

Những người tuần hành mít-tinh hôm thứ bảy vừa qua xuống đường để chống lại những cuộc chạm súng bắn giết giữa cảnh sát và quân đội Thổ Nhĩ Kỳ với lực lượng PKK từ hồi tháng 7 đến nay. Những cuộc chạm súng nói trên đã làm gián đoạn cuộc đình chiến đã được hai bên ký kết từ năm 2013, một thoả thuận đình chiến đã chấm dứt một cuộc chiến tranh kéo dài gần ba thập niên giữa chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ và PKK và đã gây tử vong cho hàng chục ngàn người. Những cuộc chạm súng đã bắt đầu xảy ra sau một cuộc tấn công ám sát hàng chục lãnh đạo Kurd ở Suruc, một thành phố ở phía Nam Thổ Nhĩ Kỳ và nằm sát với biên giới với Syria. Đảng PKK đã tố cáo chính phủ Thổ đã “đồng loã” trong vụ tấn công và do đó đã giết ba người cảnh sát Thổ để trả thù. Thế là chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã đáp trả lại bằng những cuộc dội bom vào các căn cứ của PKK và những người “dân quân” của PKK đã bắt đầu tấn công cảnh sát và quân đội Thổ ở ngay trong các thành phố lớn.

3)     Kurd ? Họ là ai ?

Đó là một sắc tộc thiểu số có mặt rải rác ở Syria, Iraq, Iran và nhiều nhất là ở Thổ Nhĩ Kỳ nơi họ chiếm khoảng 20% dân số Thổ. Kurd là giống dân thường được gọi là “một dân tộc không có quốc gia trên thế giới”. Từ cả mấy thế kỷ nay, dân Kurd bị chia năm xẻ bảy sống rải rác ở khắp nơi trong khu vực Trung Đông. Bản thân sắc tộc Kurd này cũng chia ra làm nhiều phe phái chính trị và lực lượng vũ trang và cũng đôi khi cũng có “căng thẳng” giữa họ với nhau. Trong những năm gần đây, trong tình hình bất ổn định ở khu vực Trung Đông, những nhóm sắc tộc Kurd ở Iraq và ở Syria đã chiếm được nhiều vùng “tự trị”.

Về mặt chính trị thì hiện nay hai tổ chức chính trị lớn nhất của sắc tộc Kurd là đảng PKK, bị nhà nước Thổ Nhĩ Kỳ xem như là một tổ chức “bất hợp pháp” và bị Châu Âu và Mỹ liệt kê vào danh sách các nhóm khủng bố, kế đến là đảng HDP. Đảng HDP đã có vai trò “trung gian” giữa các lực lượng vũ trang Kurd và chính phủ Thổ để tiến đến thoả hiệp ngưng bắn hồi năm 2013.

4)     Đảng HDP

Thổ Nhĩ Kỳ có một đạo luật bầu cử độc nhất vô nhị: mức độ phiếu tối thiểu để có thể được ngồi vào Quốc hội là 10%, mức độ cao nhất thế giới, (ở Ý chẳng hạn là 3%). Mục tiêu của chính phủ Thổ là nhằm loại bỏ các đảng phái Kurd ra khỏi Quốc hội. Nhưng hồi bầu cử tháng sáu vừa qua, đảng HDP là đảng Kurd đầu tiên “bước qua được ngưỡng của 10%” và trở thành đảng đứng hàng thứ ba trong Quốc hội Thổ. Nhưng điều quan trọng nhất là với sự có mặt của HDP, đảng AKP đã không có được đa số tuyệt đối ở Quốc hội như Erdoğan mong muốn, và do đó không lập được chính phủ, chính vì thế mà Erdoğan đã quyết định tuyên bố giải tán Quốc hội để bầu lại vào đầu tháng 11 sắp tới. Đảng HDP là một đảng tả “tận gốc rễ” (radicale), có quan hệ “bà con” với đảng Syriza của Tsipras ở Hy Lạp, và cũng sẽ có mặt tranh cử vào lần bầu cử Quốc hội “trước nhiệm kỳ” được tổ chức vào ngày 01/11/2015 sắp tới. Các cuộc thăm do ý kiến đến nay cho thấy là HPD sẽ có được 12-13%, ít hơn một chút so với kết quả hồi tháng sáu, tuy nhiên vẫn còn”thừa sức” để vượt qua ngưỡng cửa 10%.

5)     Bầu cử tháng sáu vừa qua.

Thắng cử vẻ vang của HDP hồi tháng sáu vừa qua cũng là một chiến bại tranh cử của đương kim Tổng thống Recep Tayyip Erdoğan, “cha đẻ” của đảng AKP, lớn nhất trong Quốc hội. Từ lâu nay Erdoğan ôm ấp giấc mơ thay đổi hiến pháp để Thổ Nhĩ Kỳ trở thành “Nhà nước Cộng hoà Tổng thống” giống như kiểu của Pháp (thực ra, theo một số ý kiến của các đảng đối lập, thì chủ đích của Erdoğan là trở thành Tổng thống “toàn trị” kiểu Vladimir Putin). Cho đến nay Erdoğan vẫn chưa có được đa số tuyệt đối trong Quốc hội để thông qua đề luật sửa đổi hiến pháp nói trên. Và tệ hơn nữa là hồi tháng sáu, với sự thắng cử của HDP, đảng của Erdoğan chỉ còn được đa số tương đối.

6)     Bầu cử tháng 11 sắp tới.

Theo nhận định của các giới phân tích chính trị thì hồi tháng 6, chính Erdoğan đã cố tình làm hỏng tất cả các nổ lực thương thuyết của Thủ tướng Davutoğlu để lập chính phủ. Mục tiêu của Erdoğan là phải nhanh chóng đi bầu lại với hy vọng là có được đa số tuyệt đối trong Quốc hội. Một số nhận định cho rằng chính Erdoğan đã cố tình làm gia tăng các căng thẳng quân sự với các lực lượng vũ trang Kurd để hút phiếu của các lực lượng dân tộc cực đoan hữu khunh để chiếm được đa số tuyệt đối trong Quốc hội.

7)     Thổ Nhĩ Kỳ và cuộc chiến tranh chống ISIS hiện nay.

Thổ Nhĩ Kỳ là một quốc gia khá đặc biệt trong khu vực: là một quốc gia đa số theo Hồi giáo, nhưng nhà nước mang tính thế tục (laic), chưa là thành viên của UE, nhưng lại có mặt trong liên minh quân sự NATO. Lý do là vị trí địa lý đặc biệt của Thổ: eo biển Istanbul của Thổ là cửa ngỏ duy nhất để hải quân của Nga từ Hắc Hải có thể vào được biển Địa Trung Hải. Do đó cần phải đưa Thổ Nhĩ Kỳ vào liên minh NATO để kiểm soát được hoạt động ra vào biển Địa Trung Hải của Nga (Hy Lạp cũng trong tình hình tương tự). Nhưng từ lâu, dù rằng nằm trong liên minh NATO, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ vẫn không có được tiếng nói quan trọng, và nhất là Thổ vẫn chưa được kết nạp vào Liên Hiệp Châu Âu (dù rằng Thổ đã đóng vai trò quan trong trong suốt thời chiến tranh lạnh). Nay trước thời cơ các “ván bài” Trung Đông đang có chuyển biến, Thổ Nhĩ Kỳ muốn nhân cơ hội này nâng cao trọng lượng của mình trong khu vực. Trước mắt là Thổ cần “áp lực” lên các nước Châu Âu, và áp lực hiện nay Thổ có trong tay là hàng triệu người di cư Syria đang nằm trên đất Thổ. Chỉ cần Thổ mở cửa biên giới là hàng triệu người Syria sẽ tràn sang các nước UE, qua ngỏ của Hung hay qua Hy Lạp. Nếu Châu Âu không muốn bị quá tải người nhập cư, thì cần phải có những “đánh đổi” với Thổ Nhĩ Kỳ trên các ván bài tương lai trong khu vực Trung Đông.

Thái độ ứng xử của Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc chiến chống ISIS hiện nay (trên đất Syria) cũng có rất nhiều “bất cập”. 

Kể từ khi bắt đầu chiến tranh ở Syria hồi năm 2011, Thổ Nhĩ Kỳ đã hổ trợ cho nhiều nhóm phản loạn chống lại chính uyền Damasco, kể luôn cả những nhóm Hồi giáo cực đoan hoặc ít nhiều có dây nhợ với ISIS. Hổ trợ các lực lượng nói trên Thổ Nhĩ Kỳ nhắm đến hai mục tiêu: thứ nhất là tìm cách gây tổn hại cho chính quyền của Bashar al Assad, vốn xưa nay là thù địch lịch sử của Thổ; thứ hai là nhằm tìm cách ngăn chận sự phát triển của các lực lượng Kurd ở phía Bắc Syria, vốn cũng là “thù địch” của nhà cầm quyền Ankara, và đã nằm dưới quyền kiểm soát của PKK.

Tuy rằng Thổ nằm thuộc phe liên minh NATO chống lại ISIS, nhưng các chiến lược oanh tạc không quân của Thổ không phải lúc nào cũng có mục tiêu là ISIS: theo thông tin báo chí gần đây thì đã nhiều lần không quân của Thổ mượn danh nghĩa oanh tạc các căn cứ quân sự của ISIS nhưng trên thực tế là oanh tạc các căn cứ quân sự của lực lượng Kurd PKK. Trong khi đó, Mỹ xem những lực lượng vũ trang của Kurd là một thứ “lục quân” phe Mỹ (thay lính Mỹ) có mặt trên hiện trường ở Syria. Thực ra thì mục tiêu tối hậu của Erdoğan vẫn là nhằm tiêu diệt các lực lượng vũ trang Kurd, do đó Erdoğan cũng không mấy “tận lực” chống lại hoàn toàn ISIS, vì Erdoğan cũng muốn nhờ tay ISIS tiêu diệt Kurd. Người ta gọi chính sách của Erdoğan là “bạn của đồng minh ta (tức là Kurd là "bạn" của đồng minh của Thổ là Mỹ) chưa hẳn là bạn của ta”.

Roma, 11/10/2015